Wellington City Libraries

Te Matapihi Ki Te Ao Nui

Search options

Ko Nga Waiata Maori he mea kohikohi mai, na Sir George Grey

Waiata : Na Te Namu mo Tona Papa mo Rarunga i Mate ki te Karaka, p. 13.


Angiangi hau muri,
E pupuhi mai nei,
Ka ra waenga mai,
O Hihi ra ia,
I moea ki te po,
Kei Maheahea rawa,
I a Iwikirikino,
E kai noa atu ra,
Ka kite Rangia,
I te kiri kahurangi,
Tana uru tapu,
I houa iho,
Ki a Rongomai,
Kia tutohutia,
Ka taiariki te rangi,
Tu ana ia Ahurei,
Auhea e ra a,
Ka uia mai au,
Tenei raua ka whetuki,
Taku taumata e,
Kei Otungahoro, .
Kia marama e,
Te whakamau ki uta ra,
Te maunga hinu e,
Opoutihi i uta,
I 'Ati-Koata e,
Ka tau wehe i au.



Waiata : Na Te Tuwahine o te Auturoro i Whakamau Kokotitia na NgatiPikiao, pp. 14-15.

Taku patutu, taku whakaruru hau ki te uru koe ra e?
I unuhia koe i te puhi,
0 runga o te matakira,
0 kawa tapua-rangi,
I te Tukou-o-manawa-kotokoto
Kei unuhia ai,
I tono pehanga, ko ia anake,
Kihai runa, ki te uri tu ana,
Kia tokomaha ai koutou,
Ki te moumou atu,
Whakarewaia ra nga wai,
E rere i raro Te Rewarewa,
Kia paru to kiri ki te renga horu,
No nga puna i roto ra,
No Waikareao, no te puna i Rongo-iri,
Toia atu ra nga puke tu iho,
I runga Te kai-a-taha-rangi,
Tahuri mai ki muri,
Mihi mai i kona,
Te riu ki te whenua,
Toku tira kahurangi,
Kei a Keri-a-te-hou,
I to moenga ra,
I awhi ai korua,
To pukai kura.
Whakahaerea ra nga titahatanga,
I raro i Otaha,
Kia tohu to hinu,
Ka tuhi ki te rangi,
Te toto o Wairakewa,
Horahia ra runga nga puke,
Tu iho i runga Te Pakipaki,
Kia marama to tini,
Ko te whakamau atu,
Maku e kai,
Putauake, e tu mai ra,
E hiakai ana au,
Ki te hokowhitu,
No te Pahi-pote,
No Ngati-Tama hoki,
Nana i takuru,
Ki te kowhatu wai-pawa,
Mirohia iho ra,
Te aka na a Toroa,
Hoea ki nga motu,
Kia kai takiri te ngohi.



Waiata : Na Te Wahine mo Tana Kuri Mokai, i Patua e te Hoa Riri, no Ngati-Kawiti te Kuri, no Ngati-Koti te Whata Kai, pp. 15-16.


Taku mokai e,
Murimuri ana mai,
To wairua i te ahiahi nei,
Ekore hoki koe, koe moe ke atu,
Me whai tonu mai,
Ki runga ki aku turi,
Tera pea koe kei,
Runga o nga puke
E whakahaere ana
Ki te kai ngutu roa
Tua-kahatia ki a Tane-i-uta,
Ki a Tane-i-tai,
Ki te tumu, ki te weu,
Ki a Hinetukia,
Ki a Hine-marie,
Te marie te au o te tipua e,
Tiritiri atu ra a popoia,
Ka rato te tohu iti.
Ka rato te tohu rahi,
Ka rato te ihu-tangi,
Ka rato te taha pa,
Hoki mai whakamuri,
Ki roto o te awa Taikehu,
Ma te nui a Ti-Koti,
Kia whangaia koe,
Ki te haumaruru,
He whakakopanga toto,
Na te Huia i te ata,
Mo Te Whata-kai,
Naku e tarere,
Ka paria e te tai,
Ki raro Te Mourea.



Waiata : Na Te Waru, Mo Tiwai, no Waikato, p. 16.


E rere e te ao, tauhokai ana,
Ho mai kia mihia, kei te aroha e roto, e
Pukohu ka tairi e,
Te keho ki Tarokaino e,
Kei raro Tiwai e, e aroha nei au e,
Ehara koa koe i karea atu ai e,
Ko te tau ra e,
Nana nei te tinana i waere,
I matua atu ai,
Te mahi a te marea,
Whakarongo mai ra,
E Nini i raro ra e,
Tenei au nei,
Ka waiho i konei :
Hei punga whakawhenua.
Ki Kakariki ra e,
Me aha, i te ngakau,
Nana i ho mai,
Tino eke nei au
Te hiwi ki a Te Kehu.



Waiata : Na Haere-huka, on being called a Taurekareka by Te-Irikau, and a Poririo by Waharoa, pp. 17-18.

Kiia mai au e Te Irakau ki te taurekareka,
Uia mai au e Te Waharoa, ko te tupuna i ngaro,
'Hore he rangatira ko Hikairo anake,
Te Aurei e i a Papa-iti, i a Rangikawhiti,
A Te Kawakawa ra e te uri o Whakaue,
Taurekareka ra e te tini, e te mano,
Moenga mokai a Tuwharetoa,
I whana i te ara, ko Tutanekai,
Nana i moe atu ko Ariari-te-rangi,
Puta ai ki waho, ko Te Roro-o-te-rangi,
Ko Toremomona te wehi o te whenua,
Tunohopu ra te kuku o te tangata i,
Ko Rangi-tuna-eke, Te Whiti-a-poutama i,
Te Mumuhu-o-te-rangi o Tarawai e i,
Nga-pipi-kohikohi-a-Rangi-paeroa i,
Kauaka a Huirangi, e uia i kona,
E rua aku nui, he urunga pounamu,
Te Kaoreore, ko te Rau-o-huia,
Te tohu o te mui-i.
Takahuirangi ana e nga po o te rangi e,
Ma wai e whakamana e,
I te waka ka tahuri e,
I te iwi ka ngaro e,
Kati te ta noa e,
Taku purapura tuawhiti, e
Taku kowhatu tu-rua e,
No roto rawa koe e hika e,
No nga wai e rua e,
No Taka-ngaio-apa e,
No Rangitaiki e,
Kia whakapaea taua e,
He kai-hau kai ka mahora atu,
Ki te aroaro no te Atua e,
Ma te hau torua e,
Mana e whakahoki mai,
Nga kongutu awa,
I waho o Korero e,
Ki te tira o te mata-whaiti e,
Ki te riri horahora,
Ki te hui upoko na i,
Kaore hoki ra, e te aroha,
Whakapuke rahi kei aku kamo,
Hoki atu Tukeka, i waho ra,
Ekore konei e pipiritia,
Ka tu au i te ongaonga,
I te pari-tu, ki te haere ra i,
Tenei te kakara, te huaki nei,
He tira atua heke hou iho,
Nana te moe,
I tiki mai whakaehu.
E te huruhuru titi ki te inana,
Nau mai ki runga ra,
Hei tipare,
He aha te tapu, tangotango ake,
He pai te mate, he hirihiri,
He manu haere ra tenei,
Mei matau ana i a au,
Te miri koia no Rukutia, '
Kia inoitia i te moenga,
Kia hoki mai e te wairua,
Kei ho atu to mate wa kea,
Kei uruhia mai ki te ki,
He nui muringa pae taku wahi,
Po tinitini noa, pa rearea noa, ka ngaro ra ia e te hoa e,
Ka ngaro hoki ra i te riri akiaki,
He riri i whaia i muri i te atua,
Taku mata kotu, taku pa kahawai,
E huri kino atu ra ki te ao o te uru,
He karere tuku mai na Tau i raro ra,
He whakahau patahi, kei makere ki raro ra,
Kua rarongo hoki ko awa tere tawhito,
Hau hinga rawa ake, ka mate i a Tini, e i.

Alexander Turnbull Library, Reference number: PA1-q-232-10-3, used with kind permission.  Not to be reproduced
Te Kanapa Haerehuka, (c 1860s)

Harehuka, of Ngati Whakaue lived during the years of 1835-1865, at Ohinemutu. He was a poet and orator. During a dispute possibly over payments for muskets, or, perhaps desecraton of a burial place, Haerehuka brought his people into a ten year conflict with other iwi or hapu - in 1835, he went to the marae of Ngati Rangiwewehi where he killed the visiting Te Hunga of Ngati Haua, which instigated war between Ngati Whakaue and Ngati Haua. Te Hunga was related to the leader of Ngati Haua, Te Waharoa. Te Waharoa gathered troops from Ngati Haua, Ngaati Maniapoto, and Waikato, and joined his allies, Ngai Te Rangi, at Tauranga and the first battle was fought at Te Tumu. Peace was finally made in 1845. (drawn from the Dictionary of New Zealand biography)

Next Waiata (p. 19) .

Korero o te Wa I Raraunga I Rauemi I Te Whanganui a Tara I Whakapapa