Kua Hakihea, ā, kua eke ki te rārangi pukapuka mutunga tau! Engari kua pūrangiaho pea, ehara a 2020 i te tau māmā ki te whakarāpopoto: ko te KOWHEORI-19 me ngā rāhuitanga huhua tērā; te tiputanga o Black Lives Matter me te #GiveNothingToRacism; ngā wero tōrangapū me te taiao puta noa i te ao; me te huhua noa atu.
I ngā wiki ruarua e takatū ana ka whānui tonu ngā momo whakairinga i runga i ēnei take, engari i te tuatahi, he mea rerekē. Ka mau te aro i tēnei whakairinga rangitaki ki ngā āhuatanga tē tino rangona i te tau 2020, ngā taiopenga i warewaretia, i nunumi atu rānei mai i te kitenga kanohi. Mai i ngā Neanderthal ki ngā aorangi rehurehu, te whakaingoa tohe ki ngā hūnga ahi tipua, he āhuatanga mā te katoa. Kia mataara mō te Wāhanga Tuarua, e whanga mai ana!
KOHITĀTEA
I mīharo te tīmatanga tau o Wolf Cukier, 17 ōna tau, i te wā i tūhuratia e ia tētahi aorangi huriwhenua tāhūrua e 1,300 tau aho te tawhiti i Te Ao. ko te aorangi huriwhenua tāhūrua, he aorangi e huri ana i ngā whetū e rua, kaua i te mea kotahi –ā, he tino uaua te kitea. Koia kei a koe, Wolf!
Our universe: an astronomer’s guide / Dunkley, Jo
“E whakatōpū ana a Jo Dunkley i ōna pūkenga mātanga ao tukupū me ōna pūmanawa hei kaituhi, kaiako hoki, ki te whakaatu i tētahi whakatakinga tōrire ki te hanganga, te hītōria, me ngā rehurehu mauroa i te ao tukupū. Tuia ki ngā matapakinga tītohu matakoi, ko te whakaterenga o te whānuitanga o te ao tukupū me te whakaaro ake ko tō tātou ao tukupū tētahi ao kotahi o te maha.” (i urutautia mai i te rārangi)
HUITANGURU
I te 29 o Huitanguru, ko Luxembourg te whenua tuatahi ki te whakatau kia utu kore ngā waka kawe tūmatanui! Ki te hiahia tonu koe ki te utu ka taea (ka eke ki te 660 iuro i te tau te utu tīkiti kahurangi) engari ka taea e koe te hautū mo te kore utu.
I wouldn’t start from here / Mueller, Andrew
“Kāore a Andrew Mueller e whakaaro iho he kairīpoata “tūturu” ia, engari kua takahia e ia te whenua mai i Afghanistan ki Abkhazia, mai i Belfast ki Belgrade, ā, mai i Tirana ki Tripoli ki te rapu i tētahi kōrero pai. Ko E kore au e tīmata i konei tana hītōria matapōkere o te rautau 21 i tēnei wā, me ōna tatūtanga heahea, ōna mōkinokino taratahi me tūmanakohanga tāmutumutu. Kei roto ko ngā pakanga ā-pū, ngā whaiwhai motukā me ngā taiwhanga herehere (me Luxembourg!) hoki.” (Rārangi)
POUTŪTERANGI
He marama ahunui a Poutūterangi: ko ētahi o ngā tatūtanga ko te piringa o Macedonia ki te Raki ki a NATO. Ko Macedonia ki te Rai te whenua 30 kia piri atu, engari i takaroatia tana urunga mō te hia nei tau, nā te tohenga o te ingoa o Macedonia. Hei whakarāpopoto ake, ko North Macedonia te ingoa o Macedonia ināianei.
To the lake: a Balkan journey of war and peace / Kassabova, Kapka
“Mai i te kaituhi rongonui o Border ka ahu mai tēnei whakaahuatanga o tētahi koko tawhito o ngā Balkan tē tino māramatia, ā, me tētahi tātai whaiaro o te wā o mua.” (Rārangi)
PAENGAWHĀWHĀ
I te 9:58pm i te 10 o Paengawhāwhā, i whakaohotia ngā kainoho o Jakarta ki ngā oro tawhiti o tētahi pahūtanga. Ko te aha rā? Anak Krakatoa. “Whakamutua tō tangi haruru, e hoki ki te moe, Anak Krakatau. Kua pō rawa, ā, he nui kē hoki ngā māharaharatanga,” te tuhi mai a tētahi apataki Tīhau.
Volcanoes: encounters through the ages / Pyle, D. M.
“He nui te hunga e noho kara i ngā puia, i waiho kōrero mai o ngā tatūtanga i roto i ngā reta, rīpoata, rātaka, ā, mā roto hoki i ngā waituhi me ngā tānga. E kōrero ana tēnei pukapuka i ngā kōrero o ngā hūnga puia puta noa i te ao, mā te whakamahi i ngā tānga tūturu, me ngā kōrero tuatahi, ki te toro i te whanaketanga mai o ō tātou māramatanga ki ngā puia i roto i ngā tau.” (I urutautia i te Rārangi)
HARATUA
I te Haratua o tēnei tau, i tūhuratia e ngā kaipūtaiao e 47,000 tau ki muri, ko te whakakai auaha o te wā ko ngā niho pea noho anga. Tūturu ake nā te rorotu o ngā mau taringa niho pea, i hāpaitia hoki e ngā Neanderthal! (Arā atu ngā tūhuratanga whaitake engari koinei te pea mai ki a mātou!)
The Neanderthals rediscovered: how modern science is rewriting their history / Papagianni, Dimitra
“Mō te hia rau mano tau, i kuneroa ake ngā Neanderthal i Ūropi, i te wā whakarara tonu o te kuneroatanga o te Homo Sapeian i Awherika, ā, nō te kōkiritanga tuatahi o ngā momo e rua ki roto o Āhia, ko te painga pea i taka ki ngā Neanderthal. I konei, ka tirohia e Dimitra Papagianni rāua ko Michael A. Morse ngā Neanderthal te kopere oranga whānui –mai i te kukunetanga i Ūropi ki tō rātou korehāhātanga.” (I urutautia i te Rārangi)
PIPIRI
Tata ki te 20 tau mai i tōna putanga tuatahi, Ko Pipiri te marama i mutu ai te waka kawe whaiaro a Segway. Ahakoa te manako ka pāhorotia te ao hāeereere, ehara i te oranga māmā mā te Segway māhaki (ka huraina mā te tiro paku noa ki a giphy.com!!)
Idea to invention : what you need to know to cash in on your inspiration / Nolan-Brown, Patricia
“Ehara i te mea me tohunga pūrere koe ki te tū hei kaihoahoa. Ka taea e te katoa te hoahoa – he mātua e tohe ana ki te oko pēpi, he kaiako e pōnānā ana i ngā hū oma pararahi, he kaimahi tari e pūkeke ana kia kore ngā waea rorohiko e whīwhiwhi. Ko te hoahoa he rapu i ngā whakataunga atamai ki ngā wero o ia rā.” (I urutautia i te Rārangi)