Ko Rawiri Motutere i mōhiotia hoki ko Rawiri Koheta. Nō Te Atiawa me Taranaki tēnei tamaiti a Nukutara rāua ko Mapuna.

Ko tana kāinga tuatahi ki Taranaki, tērā o ana tūpuna, ko te pā o Hauranga, takiwā ki Tahikara ki te rohe Cape Survey, ā, he pānga tata hoki ōna ki te pā o Te Kawau, i Nū Paremata. Ka moe ia i a Maweu, ā, tokoruam ā rātou tamariki. Ko ngā tamariki ko Maweu, rātou ko Rawinia Komata i moe i a Ihaia Tipao o Ngati Rahiri, ko Mere Ngamai i moe tuatahi ki te kaiwhaitohorā a James Harrison ka moe tuarua ai i te tau 1847/48 ki a Wi Tako Ngatata o Ngati Te Whiti/Ngati Ruanui, ko Te Kawau ko Mere Te Hamene hoki i moe i a Wi Tako Ngatata i te tau 1853 i muri i te matenga o tana tuakana o Mere Ngamai i mate ki te Awakairangi i te tau 1852.

He tāroa a Rawiri, he pakari, ā, he “kōtika tao”. He tāmoko tōna i āhua kahurangi nei te tae. He kiritea ia, arā, he pēnei i te pākehā he urukēhu. Ka puta ana ki waho mau mata-huna ai ia hei ārai kiritea i te rā. Ko te tāmoko o te mata-huna he rite tonu ki tōna kanohi.

E ai ki a Matene Tauwhare rāua ko Enoka Taitea Hohepa, ka heke mai a Rawiri i te heke nui whakamutunga o Taranaki i Nga Motu ki Raukawa Moana i te tau 1832, i muri rawa mai i te pakanga o Waiorua ki Kāpiti i te tau 1824. Ko te heke nei i heke mai i raro i te rangatira toa nei a Te Wharepouri o Ngati Tawhirikura ka huaina ko te heke Tama Te Uaua. Ko te tira o Te Wharepouri i tēnei heke e 400 ngā toa i tua atu i ngā wāhine, ngā tamariki me ngā kaumātua

Kāore i rite ki te tokomaha i heke mai i taua wā i Te Uruhi me Kapiti ki Te Whanganui-a-Tara ka whai atu ai i a Te Wharepouri, rātou ko Te Puni, ko Rauakitua mā ki te Wairarapa, ka noho kē a Rawiri ki Porirua otirā rātou ko Paipai, ko Te Awataia ko Rawakawe i te whenua huatia ake nei ko Koangaumu. I te wā e noho ana ia ki Te Uruhi, he ngakinga tō Te Puni Kokopu mō tētahi wā ki Koangaumu.

Kāore te Ngati Toa te Ngati Rarua rānei i noho ki Koangaumu i taua wā. Arā ka noho tonu ko Koangaumu, i te takiwā ki Porirua, te kāinga matua o Rawiri. E ai ki a Ihaia Porutu, ka haere anō a Rawiri ki Wairarapa engari kīhai i noho ki reira pēnei me Taranaki Whānui. Ka hoki kē ia ki Koangaumu, kāore e kore mā runga tōna ake waka arā Hakitaia.

Ahakoa noho atu ana a Rawiri ki Koangaumu, he rite tonu tana hokihoki ki Poneke. Tērā ka torotoro ia i ōna whanaunga, arā ko ana tamāhine e toru hoki ko Rawinia Komata, ko Mere Ngamai, ko Mere Te Haumene.

I a ia i Poneke ka noho ia ki Ngauranga me Te Wharepouri. Nō te rironga o Ngauranga i a Te Wharepouri hei kāinga matua mōna ki Poneke, me te hanga i ōna whare e rua ko Te Akitiwha rāua ko Te Pukeatua, kātahi anō ka tīmata te haerere a Rawiri ki Ngauranga. Ka noho a Te Wharepouri ki Te Pukeatua tae noa ki tana matenga i te tau 1842. Arā rā nō te tau 1836 a Rawiri me tana whānau i tae ake ki Ngauranga.

Nō te matenga o Te Wharepouri, ko te rangatira o Taranaki Whānui ki Ngauranga ko Manihera Te Toru i raro i te tikanga ahi kā. Nā Manihera i kī atu te Kōti Whenua Māori ki Pōneke i te tau 1868, kāore te Rawiri Koheta i Ngauranga e noho ana i te hokotanga whenua o McCleverty nā reira kīhai ia ko tana whānau rānei i whai wāhi ki raro i tērā ritenga. I roto hoki i te wairua taupatupatu o ngā kōti, ka mea atu hoki ia kāore rawa he wāhi ki a Rawiri. Kīhai tēnei tāunu a Manihera i tautoko tana take kōti, ā, riro ana mā ngā uri tonu o Rawiri hei whakatika mā te whai wāhi mō rātou i muri iho mai ki Ngauranga. I te whakatau a te Kōti Whenua Māori i te tau 1888 ka tuhia hoki ko ngā uri o Rawiri ki te rārangi ingoa tāngata nōna nei ngā rāhuitanga whenua New Zealand Company Wellington Reserves.

Ko ngā whenua o Rawiri ki Taranaki arā i Ahu Ahu ki Oakura, i Hauranga, me Patuha, ā, ki Te Ngaere anō hoki.

Ngā Tuhinga Kōrero:

• Judge Ward MB no. 39, p. 191
  
• Wellington MB no. 1C, p. 25-52, 53, 74-125
• Wellington MB no. 2, p. 167-168
• Wellington MB no. 4, p. 28-30, 311-313
• Taranaki MB no. 2, p. 22-32
• Maori Land Court, Wanganui, Ngauranga Block File no. 60
• Maori Land Court, Wanganui, New Zealand Company Wellington Tenths Block File no. 139.
• Alexander Turnbull Library MS-Papers-0039